22 lipca 1942 rozpoczęła się Wielka Akcja Likwidacyjna w getcie warszawskim. Swój dom musiały opuścić między innymi już wcześniej okrutnie skrzywdzone przez los dzieci – sieroty z Domu Sierot Korczaka przy ulicy Siennej 16.
Korczak pomimo możliwości opuszczenia getta i ucieczki z transportu towarzyszył dzieciom do końca – do śmierci w Treblince.
A.
Zimowy las w Miedzeszynie skojarzył mi się z niedawno opublikowaną książką Moniki Sznajderman „Fałszerze pieprzu” w której autorka kreśli obraz podwójnej tożsamości swojej rodziny -polskiej i żydowskiej. W podwarszawskim Miedzeszynie znajdował się pensjonat prowadzony przez rodzinę Sznajdermanów z której czas zagłady przeżył tylko Marek Sznajderman – ojciec autorki. Rodzina ze strony mamy autorki to Lachertowie – a wśród nich Bohdan Lachert – warszawski architekt.
W.
Rzeźba „Dziewczyna z dzbanem” -Alina, która stoi od 1937 roku w Parku im.Stefana Żeromskiego to dla wielu żoliborzan symbol ich dzielnicy. Jej autor rzeźbiarz pochodzenia żydowskiego Henryk Kuna rozpoczął naukę rzeźby w Warszawie w pracowni Piusa Welońskiego a następnie kontynuował studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Konstantego Laszczki. Był także jednym z założycieli artystycznej grupy „Rytm”, działającej w latach 1922-32. Henryk Kuna przeżył wojnę ukrywając się po aryjskiej stronie i zmarł w grudniu 1945 roku w Toruniu.
Sama „Dziewczyna z dzbanem” w 1991 roku została zniszczona przez chuliganów, którzy fragmenty rzeźby zakopali w podwarszawskim lesie. Na szczęście odnaleziona a następnie poddana renowacji rzeźba mogła powrócić na swoje miejsce w żoliborskim parku.
Inną znaną warszawską rzeźbą Henryka Kuny jest „Rytm”, który od 1929 roku znajduje się w Parku Skaryszewskim.
W.
O secesyjnym gmachu dawnego Banku Wilhelma Landaua przy Senatorskiej 38 pisałyśmy już wielokrotnie… Wilhelm Landau i jego żony Ewa, która po śmierci męża zarządzała bankiem wspólnie spoczywają w pięknym sarkofagu na Cmentarzu Żydowskim przy ulicy Okopowej. Warto dodać, że na tradycyjnych żydowskich cmentarzach oddzielnie grzebano mężczyzn, kobiety i dzieci.
W.
Christine Granville czyli Krystyna Skarbek to jedna z najsłynniejszych szpiegów czasów 2 wojny światowej. Była córką hrabiego Jerzego Skarbka oraz Stefani z domu Goldfeder. Krystyna zaczęła pracę agenta od działalności w organizacji Muszkieterów. Do jej zadań należało przerzucanie dokumentów oraz ludzi przez niedostępne dla wszystkich szlaki Tatr.
W 1940 r. gdy sytuacja żydów w Polsce pogarszała się Krystyna postanowiła przeprowadzić przez góry matkę, katoliczkę z żydowskiej rodziny oraz brata, który po semickich przodkach odziedziczył urodę. Niestety, ta akcja się nie udała. Krystyna przybyła do Warszawy za późno. Najpierw aresztowano brata, a potem na Pawiak zabrano panią Stefanię. Pani Stefania trafiła do więzienia i do Oświęcimia ponieważ jako żydówka nie przeprowadziła się przed 16.11.1940 r. z mieszkania przy Rozbrat 15 do getta. Podobno Krystyna próbowała wszystkiego żeby uratować matkę. Zdobyła kontakty, przekazała gotówkę na łapówkę. Niestety za późno… Krystyna Skarbek – Christine Granville bardzo przeżyła tą stratę. Prawdopodobnie nigdy już nie wróciła do Warszawy. Po likwidacji Muszkieterów pracowała dla brytyjskiego SOE. Jej bohaterskie, nietuzinkowe akcje oraz liczni kochankowie, sprawiły, że stała się pierwowzorem Vesper Lynd – dziewczyny Jamesa Bonda z pierwszej powieści o agencie „Casino Royale”.
Polecamy lekturę „Miłośnicy”Marii Nurowskiej opisującą losy Krystyny. (WAB 2001).
A.
Isaac Bashevis Singer, który opuścił Warszawę podczas pierwszej wojny światowej powrócił do niej w połowie 1923 roku, żeby objąć posadę korektora w żydowskim tygodniku literackim „Literarisze Bleter”. Jak pisze Agata Tuszyńska w książce „Singer. Pejzaże pamięci” początkujący pisarz przeżył tą pierwszą ciężką zimę dzięki bibliotekom i Związkowi Literatów i Dziennikarzy Żydowskich mieszczącym się przy ulicy Tłomackie 13.
Przyszły laureat literackiej nagrody Nobla „na Tłomackie przychodził jako gość. Siadywał przy ciepłej ścianie w pokoju bez okien, mógł coś niedrogo zjeść, czasem nawet na kredyt, przeczytać żydowskie i hebrajskie gazety z całego świata. Mógł zagrać w szachy, pogawędzić.”
„Buda”, bo tak bywalcy nazywali siedzibę związku była pełna muzyki i ożywionych dyskusji, bo bywali tam zarówno przedstawiciele awangardowych ugrupowań literackich, pionierzy żydowskiej kinematografii jak i polityczni przeciwnicy -syjoniści czy zwolennicy Bundu. W 1938 roku z powodu trudności finansowych Związek Pisarzy i Dziennikarzy musiał opuścić lokal przy ulicy Tłomackie 13, sam budynek zniknął zaś na zawsze z mapy Warszawy podczas wojny.
Zamieszczone fotografie pochodzą z ekspozycji MHŻP „Polin”, dotyczącej Związkowi Literatów i Dziennikarzy Żydowskich w galerii „Na żydowskiej ulicy”.
W.
Mamy przyjemność zaprosić Państwa do odwiedzenia z WFS Muzeum Historii Żydów Polskich „Polin”na warszawskim Muranowie, które otrzymało zaszczytny tytuł Europejskiego Muzeum Roku 2016.
Nasza przewodniczka Weronika Kołacz została licencjonowanym przewodnikiem „Polin” i prowadzi wycieczki po wystawie stałej, wybranych galeriach oraz spacery tematyczne poświęcone między innymi żydowskiej Warszawie.
Pomnik Bohaterów Getta autorstwa Natana Rapoporta odsłonięto 19 kwietnia 1948 roku wśród ruin Warszawy. Monument powstał ze szwedzkiego bazaltu, który pierwotnie przeznaczony był na budowę berlińskiego pomnika gloryfikującego Adolfa Hitlera.
Umieszczona po stronie zachodniej odlana z brązu kompozycja „Walka” upamiętnia powstanie w getcie, zaś „Pochód na Zagładę” oddaje hołd ponad 300 tysiącom Żydów wywiezionych z getta, którzy ponieśli śmierć w obozie zagłady w Treblince.
W.
Serdecznie dziękujemy wszystkim uczestnikom dzisiejszego spaceru, którzy pomimo chłodu i zminego wiatru poznawali z nami historię Mary Berg:
A i N